نماز مظهر پیوند و ارتباط بنده با خدا است , به همین دلیل در بین همه عبادات ارزش ویژه اى دارد و از تمام آن ها برتر و بالاتر است تا جایى كه در قیامت محور قبول تمام اعمال و عبادات مى باشد. و حضور قلب در آن نیز بسیار مهم است تا جایی که امام صادق (ع) فرموده اند: دل خود را بنمازت مشغول دار، كه از نمازت جز آن مقدار كه با حضور قلب بوده و با دل خود بدان پرداخته‏اى چیز دیگرى مقبول نیست.[۱]

حضور قلب در نماز عواملی دارد كه به مهم ترین آن‌ها اشاره می‌كنیم:
۱-اهمیت دادن به نماز. عارف بزرگ میرزا جوا آقا ملكی تبریزی (ره)می‌گوید: “حضور قلب سببش همّت آدمی است، زیرا قلب تابع همّت بوده و اگر همّت نماز باشد،‌ قلبت هم نزد نماز حاضر خواهد بود و اگر همتت در پی چیز دیگری بوده است،‌ قلبت هم غافل از نماز و نزد آن چیز خواهد بود، چون خداوند برای هیچ كس دو قلب قرار نداده است و برای احضار قلب در نماز جز این كه همتت را متوجه نماز سازی راه دیگری نیست".[۲]

۲-  احساس و درك عظمت و بزرگی خدا. درك عظمت و بزرگی هر كسی بستگی به مقدار شناخت و معرفت به او دارد. هر مقدار این شناخت بیشتر شود،‌ بزرگی و عظمت او بیشتر جلوه گر خواهد شد. اگر كسی به عظمت و بزرگی خدا پی ببرد، ‌طبعاً‌ خضوع و خشوع بیشتری در پرستش و عبادت خواهد داشت.

امیرالمؤمنین(ع) در وصف عارفان و خدا پرستان واقعی فرمود: “عظم الخالق فی أنفسهم فصغر ما دونه فی أعینهم؛[۳] آنان خدا را به عظمت و بزرگی شناخته اند. بنابراین هر چه غیر او است، در نظرشان كوچك جلوه می‌كند".

۳ـ جلوگیری از هرزگی قوه خیال: یكی از بزرگترین عوامل حواس پرتی در نماز،‌ هرزگی و پراكندگی قوه خیال است. اگر قبل از نماز چند دقیقه ای به وسیله ذكر خدا و مناجات و خواندن نمازهای مستحبی و تلاوت قرآن، خود را آماده نماز كنیم،‌ ذهن از حواس پرتی و پراكندگی و از توجه به كثرت، به سوی وحدت منعطف می شود،‌ در نتیجه در نماز فكر انسان به این طرف و آن طرف متوجه نمی شود. كسی كه قبل از نماز با دیگری بگو مگو و بحث داشته یا خوشحال یا ناراحت شده، اگر فوراً وارد نماز شود، نمازش تحت تأثیر آن افكار خواهد بود و حضور قلب نخواهد داشت.

۴- توجه به معانی الفاظ نماز و تفكر در افعال نماز مانند ركوع و سجود و این كه نمازگزار بداند چه می‌گوید و چه می‌كند.

۵ـ طول دادن و با تأنی خواندن نماز: اگر كسی ركوع و سجود را مقداری طولانی كند و با حال خوشی اذكار و سجود را بگوید، در حضور قلب مؤثر خواهد بود.

۶- ترك گناه یكی از مهم ترین عوامل توفیق در حضور قلب در نماز است. كسی كه اهل معصیت وگناه باشد،‌ توفیق بازیابی به درگاه خدا نمی یابد.

۷- بعضی از آداب نماز مانند سر وقت خواندن و مواظبت بر وقت نماز و به حالت كسالت داخل نماز نشدن و …  در  نماز مؤثر است. مسواك زدن،‌ انگشتر به دست كردن،‌ عطر زدن و …

۸- دوری از غذاهای شبهه ناك و حرام و اموالی كه از طریق غیر مشروع به دست می آید در حضور قلب و ایجاد آمادگی درونی برای نماز و سخن گفتن با خدا بسیار موثر است

[۱]. من لا یحضره الفقیه، ج‏۱، ص: ۳۰۳.
[۲]. اسرار الصلاة، ص ۳۰۱.
[۳]. نهج البلاغه، خطبه ۱۹۳ صبحی صالح.